Rhifyn Ebrill 2021

Mae rhifyn Ebrill o’r Traethodydd yn cynnwys llawer o bethau a fydd o ddiddordeb neilltuol i’n darllenwyr. Yn yr ysgrif gyntaf o ddwy mae Pryderi Llwyd Jones yn olrhain cyfraniad George Herbert, y bardd o’r Gororau, a gafodd fywyd lliwgar yn y brifysgol ac yn y llys cyn darganfod ei wir alwedigaeth fel offeiriad cefn gwlad mewn plwyf di-sylw a bardd godidog y byddwn yn dal i droi ato am ysbrydiaeth heddiw. Mae cymhlethdodau’r stori yn adlewyrchu cymhlethdodau personoliaeth sydd, fodd bynnag, yn swynol ryfeddol. Gwych o beth yw cael darllen amdano a’r hyn sydd ganddo i’w ddweud wrth ein cenhedlaeth rwyfus ni. Bydd ail ran yr ymdriniaeth gyfoethog hon yn ymddangos yn rhifyn Gorffennaf.

Tanysgrifiwch Nawr

Arhosir ym myd llên y cyfnod modern cynnar gydag ysgrif Gerald Morgan ar Ellis Wynne o’r Las-ynys. Os yw’n adnabyddus fel awdur y clasur Gweledigaethau’r Bardd Cwsg,  mai’n llai hysbys am ei fersiwn o’r Llyfr Gweddi Gyffredin, a dyna thema’r ysgrif ddifyr hon.

O droi at lenor amlwg arall, ond o’r ddeunawfed ganrif y tro hwn, gwyddom am Williams Pantycelyn fel y mwyaf o’n hemynwyr, ond yn yr ysgrif ‘Pantycelyn a Rhyfel Annibyniaeth America’, mae A. Cynfael Lake yn cynnig mai ef, y Pêrganiedydd, oedd awdur cerdd dra theyrngarol yn erbyn y gwrthryfelwyr a fynnent weld America yn wlad rydd. Mae’r ymdriniaeth yn cyfuno beirniadaeth lenyddol a gwaith ditectif hanesyddol, gan gynnig gwedd newydd ar waddol y llenor o Bantycelyn.

Mewn ysgrif hynod afaelgar, mae Goronwy Wynne, y naturiaethwr o Sir Fflint, yn olrhain rhawd y gwyddonydd Alfred Russel Wallace, cyfoeswr Charles Darwin ac un o sylfaenwyr theori esblygiad, gan oleuo’i gysylltiadau Cymreig a Chymraeg. Syndod oedd darllen pa mor gefnogol ydoedd i’n hiaith a’n diwylliant, a pha mor gyfarwydd ydoedd â’n gwlad. Un a fu’n byw ei fywyd ar ffin gwahanol ddisgyblaethau ydoedd, ac yng ngoleuni hynny, diddorol yw darllen ysgrif Enid Morgan yn sôn am eraill sydd wedi byw eu bywydau ar y ffin rhwng rhychwant o argyhoeddiadau gwahanol.

Yn ogystal â’r uchod ceir amrywiaeth eang o adolygiadau. Mae A. Cynfael Lake yn rhoi sylw manwl i gyfrol swmpus Gerwyn Wiliams, Cynan: Drama Bywyd Albert Evans Jones; Goronwy Wyn Owen yn trafod gwaith y diweddar brifardd Gwynfor ab Ifor; Hywel J. Davies yn trin astudiaeth Darryl Leeworthy ar un o ffigurau llenyddol pwysig cymoedd Morgannwg, sef Elaine Morgan; Dewi Alter yn tafoli cyfrol Huw Williams, Ysbryd Morgan: Adferiad y Meddwl Cymreig, a Dafydd Ifans yn cymeradwyo cyfrol Richard Huws, Pobl y Topie, sef ardal y Bont-goch yng ngogledd Ceredigion. Rhwng popeth felly, dyma wledd ar ein cyfer.