Mwy difyr na chofio ffeithiau hanes yw holi ‘pam?’ a ‘beth petai?’ Efallai na chawn byth atebion i gwestiynau o’r fath ond parant inni gofio mai pobl sy’n gwneud hanes. Pam tybed y mynnodd y ffisgydd Almeinig Heisenberg ymweld â’i hen gyfaill Niels Bohr yn Copenhagen yn 1941? Byddai adnewyddu cyfeillgarwch yn rheswm digonol mae’n siŵr, ond bu’r ddau’n ymhel cyn hyn â’r posibilrwydd o greu arfau niwclear ac roedd Heisenberg bellach yn bennaeth rhaglen arfau atomig yr Almaen. Ai pysgota yr oedd am wybodaeth ynghylch hynt y rhaglen atomig yn America, neu awgrymu nad oedd y datblygiadauu yn yr Almaen yn fygythiad? Pwy ŵyr? Ond yr ymweliad hwn yw man cychwyn erthygl Gareth Roberts a Rowland Wynn, ‘Copenhagen a Chymru’, sy’n disgrifio sut yr oedd cyfraniad Bohr i fyd y ffiseg ‘newydd’ ac i’r astudiaeth o weithrediad yr atom mor chwyldroadol a dylanwadol. Denodd ato i Copenhagen, cyn blynyddoedd blin yr Ail Ryfel Byd, wyddonwyr o bob cwr o’r byd i weithio gydag ef neu dan ei oruchwyliaeth, hufen ffisegwyr y dydd. Yn eu plith yr oedd rhai Cymry ifainc tra thalentog ac mae’r erthygl ddiddorol hon yn olrhain cyfaniadau tri Chymro a fu gyda’r cawr Bohr, Edwin A.Owen,W.E.Williams, ac yn arbennig yr athrylithgar E.J.Williams a fu’n gyfaill agos â Bohr hyd ei farw cynnar yn 1945. Erthygl yw hon sy’n agor maes newydd gwyddonol i lawer ohonom ni leygwyr a hynny mewn Cymraeg eglur a darllenadwy.
Tanysgrifio Nawr